ของเล่นในวัง

รสนิยมที่ชื่นชอบในสิ่งของย่อขนาดต่างๆ นั้นยังไม่จํากัดอยู่ที่แค่ของเล่น จะเห็นได้ว่าแม้แต่ในอาหารและขนมของชาววังก็ยังนิยมทําเป็นชิ้นเล็กๆ ขนาดพอดีปาก พอดีคํา ผักต่างๆ จะนํามาแกะสลักเป็นดอกไม้ ส่วน ขนมลูกชุบที่ทําจากถั่วบดกับน้ําตาลปั้นเป็น ลูกผลไม้หลากชนิด ระบายสีสันสวยงาม

นอกจากของเล่นที่นําเข้ามาจากประเทศแถบเอเชีย เช่น จีน ญี่ปุ่น และอินเดียแล้ว ยังมีของที่มาไกลจากประเทศต่างๆ ในทวีปยุโรป เช่น ฝรั่งเศส และอังกฤษ ยกตัวอย่างเช่น ชั้นวางของงาช้างขนาดจิ๋วที่มีถ้วยโถโอชาม วางอยู่เต็ม เครื่องเรือนขนาดย่อส่วนที่สร้าง ขึ้นอย่างประณีตด้วยโลหะเงิน ชุดถ้วยชามกระเบื้อง และตุ๊กตาที่ทําได้คล้ายเด็กทารกจริงๆ มีกลไกซ่อนอยู่เพื่อให้ตุ๊กตาลืมตาและหลับตาได้ของเล่นจากยุโรปค่อยๆ มีส่วนแบ่งทางการตลาดมากขึ้นเรื่อยๆ และในสมัยรัชกาลที่ ๕ ความนิยมในศิลปวัตถุและสินค้าฝรั่งก็พุ่งขึ้นถึงขีดสุด โดยเฉพาะอย่างยิ่งหลังจากที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าอยู่หัวเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่หนึ่ง ซึ่งในยุโรปขณะนั้น กระแสการสร้างของเล่นสวยงามของยุควิกทอเรียมีความรุ่งเรืองมาก จนกล่าวได้ว่าของขนาดจิ๋วเหล่านี้กลายเป็นของที่ผู้ใหญ่ก็เก็บไว้เล่นเองด้วย

ในราชสํานักไทยก็เช่นกัน ของขนาดจิ๋ว ที่ทําจากวัสดุสูงค่าต่างๆ ก็กลายเป็นของเล่น และของสะสมที่หวงแหนของผู้ใหญ่ ยกตัวอย่าง เช่น บ้านตุ๊กตาที่ตบแต่งอย่างเพียบพร้อม ครบครันด้วยเครื่องเรือนและเครื่องใช้สอย ขนาดจิ๋วอันสวยงามของเจ้าจอมเลียมในรัชกาล ที่ ๕ ซึ่งปัจจุบันจัดแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑสถาน แห่งชาติ กรุงเทพฯ

รสนิยมที่ชื่นชอบในสิ่งของย่อขนาดต่างๆ นั้นยังไม่จํากัดอยู่ที่แค่ของเล่น จะเห็นได้ว่าแม้แต่ในอาหารและขนมของชาววังก็ยังนิยมทําเป็นชิ้นเล็กๆ ขนาดพอดีปาก พอดีคํา ผักต่างๆ จะนํามาแกะสลักเป็นดอกไม้ ส่วน ขนมลูกชุบที่ทําจากถั่วบดกับน้ําตาลปั้นเป็น ลูกผลไม้หลากชนิด ระบายสีสันสวยงาม ซึ่ง เมื่อนํามาเรียงใส่ตะกร้าหรือภาชนะขนาดจิ๋วๆ ก็น่ารักน่าเอ็นดูมากเช่นกัน

ในสมัยรัชกาลที่ ๕ นั้น ฝีมือในการสร้าง เครื่องเงินและเครื่องทองต่างๆ พัฒนาขึ้นถึง ขีดสุด และการสร้างของเล่นจากโลหะที่มีค่าสูง สําหรับถวายเจ้านายทรงพระเยาว์ไว้ทรงเล่นให้ทรงพระสําราญ ดังชุดภาชนะเครื่องต้นเงิน และทองคําขนาดจิ๋วที่เล่ากันว่าเป็นของเฉลิม พระขวัญสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ ที่สมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่าง วงศ์ พระปิตุลา ทรงสร้างถวาย ซึ่งปัจจุบันเก็บ รักษาและจัดแสดงอยู่ที่พระที่นั่งวิมานเมฆพระราชวังดุสิต

นอกจากนั้น สมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีฯ ยังทรงสร้างของเล่นที่ทําจากงานฝีมือช่างทอง ชั้นครูที่มีความประณีตเป็นอย่างมาก เพื่อพระราชทานแด่พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารําไพประภา พระธิดาพระองค์เล็กของพระองค์อีกด้วย ของจิ๋วเหล่านี้มีหลายชนิด ตั้งแต่ชุด เครื่องดนตรีไทยขนาดเล็กๆ เก้าอี้เครื่องเรือน

ถ้วยโถโอชาม ตลอดจนพาหนะย่อส่วนต่างๆนอกจากของเล่นที่สร้างจากโลหะแล้ว ยังมีที่ สร้างจากงาช้างแกะสลักเป็นรูปทรงต่างๆ เช่น ชั้นวางของ ตลับยา และตัวสัตว์เล็กๆ อีกด้วย

ในช่วงปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเจ้าอยู่หัว สิ่งพิมพ์แยกสีซึ่งเป็นของใหม่และได้รับความนิยมเป็นอย่างสูง ในซองบุหรี่ที่ขายกันสมัยนั้นจะมีภาพพิมพ์บน กระดาษแข็งแผ่นเล็กๆ แถมมาให้ ซึ่งผู้ใหญ่ มักจะเก็บไว้ให้เด็กสะสมและแลกกันเล่น แลกกันดู ภาพเหล่านี้มักบอกเล่าเรื่องราวของสถานที่ ต่างๆ บุคคลสําคัญ หรือสัตว์สวยงามน่าสนใจ มีสมุดอัลบั้มชุดหนึ่งซึ่งนําภาพพิมพ์ที่แถมมา ในซองบุหรี่ เป็นรูปตัวละครต่างๆ ในรามเกียรติ์ มาตัดแต่งและจัดเข้าท่าทางตามท้องเรื่องของ มหากาพย์นี้ ซึ่งทั้งหมดเป็นฝีพระหัตถ์ของสมเด็จเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ พระราชโอรส ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

หลังจากการเปลี่ยนแปลงการปกครองในปีพุทธศักราช ๒๔๗๕ ความรุ่งเรืองของสังคม วังก็เริ่มลดลง เนื่องด้วยพระราชสํานักว่างเว้น องค์พระมหากษัตริย์ ซึ่งขณะนั้นประทับอยู่ ในต่างประเทศ ประจวบกับการปะทุขึ้นของ สงครามโลกครั้งที่ ๒ ในเอเชียบูรพา นํามา ซึ่งความยากแค้นทางเศรษฐกิจและความ เปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ต่อสังคมไทยและสังคม ทั่วโลกอย่างชนิดที่ไม่มีวันหวนกลับ