-๒-
แม้เวลาจะผ่านไปหลายร้อยปี แต่บางสิ่งยังคงดำรงสืบต่อกันมา ภาพสะท้อนซึ่งเห็นเด่นชัดที่สุด คืออาคารพิพิธภัณฑ์หล่มศักดิ์ รูปแบบสถาปัตยกรรมของอาคารพิพิธภัณฑ์เป็นแบบโคโลเนียล เพื่อรำลึกถึงสมัยรัชกาลที่ ๕ ที่มีการเริ่มสร้างจวนเจ้าเมืองและศาลกลางเมืองให้แก่เมืองต่างๆ ทั้งนี้ เพราะบริเวณที่สร้างพิพิธภัณฑ์หล่มศักดิ์นี้เคยเป็นที่ตั้งของจวนเจ้าเมืองมาก่อน และได้กลายเป็นสถานที่ตั้งสำนักงานเทศบาลเมืองในเวลาต่อมา จวนเจ้าเมืองในสมัยก่อนนอกจากจะใช้เป็นที่อยู่อาศัยแล้ว ยังใช้เป็นสถานที่ว่าราชการไปในตัวด้วย และจะปลูกศาลาโถงไว้ข้างนอกรั้วด้านหน้าจวนหลังหนึ่ง เรียกว่า “ศาลากลาง” ใช้เป็นที่สำหรับประชุมกรมการเมืองหรือใช้เป็นศาลชำระความ จวนและศาลากลางจึงเป็นสิ่งปลูกสร้างควบคู่กันมาแต่โบราณ เมื่อจวนตั้งอยู่ที่ไหน ศาลากลางก็จะตั้งอยู่ที่นั่นด้วย
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๕ ได้มีการปรับปรุงการบริหารราชการแผ่นดินและได้มีการจัดตั้งมณฑลขึ้น เจ้าเมืองและสมุหเทศาภิบาลจะได้รับการแต่งตั้งโยกย้ายจากทางราชการสลับสับเปลี่ยนไปมา ฉะนั้นทางราชการจึงได้สร้างศาลากลางและจวนที่พักประจำเป็นส่วนกลางของทางราชการขึ้นให้แก่เจ้าเมืองแต่ละคนที่ได้รับแต่งตั้งให้มาเป็นเจ้าเมือง โดยไม่ต้องไปหาที่อยู่ใหม่เพื่อสร้างเป็นจวนของตัวเองอย่างแต่ก่อน แม้ว่าต่อมาทางราชการจะจัดที่อยู่บ้านพักให้แก่เจ้าเมืองหรือผู้ว่าราชการ ก็ยังนิยมเรียกบ้านพักนั้นว่าจวนเช่นเดิม
คุณกิตติ พั้วช่วย นายกเทศมนตรีเมืองหล่มสัก เป็นผู้ริเริ่มให้ก่อตั้ง “พิพิธภัณฑ์หล่มศักดิ์” ขึ้น ด้วยความร่วมมือร่วมใจของชาวเมืองและหน่วยราชการต่างๆ เพื่อแสดงให้เห็นถึงเอกลักษณ์ของชุมชนชาวหล่มสัก การศึกษารวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับเมืองหล่มสักและวัฒนธรรมไทหล่ม พิพิธภัณฑ์หล่มศักดิ์เดิมเป็นอาคารสำนักงานเทศบาลเมืองหล่มสักหลังเก่า ก่อนปรับปรุงมาเป็นพิพิธภัณฑ์จัดแสดงเรื่องราวประวัติศาสตร์ วิถีชีวิต การอยู่การกินของคนไทหล่มตั้งแต่อดีตจนปัจจุบัน รวมถึงของกินแสนอร่อย ผ่านรูปแบบการนำเสนอที่ทันสมัย ทั้งภาพยนตร์ หุ่นจำลอง AR ทำให้เพลิดเพลินและเข้าใจง่าย ที่ใช้ชื่อหล่มศักดิ์สะกดด้วย “ศักดิ์” เพราะว่าเป็นการสะกดแบบโบราณ จึงอยากอนุรักษ์การสะกดแบบเดิมไว้ให้คนหล่มรุ่นหลังได้เรียนรู้อดีต
โลโก้ของพิพิธภัณฑ์เป็น “ล” ในอักษรธรรมลาว ซึ่งเป็นตัวอักษรชั้นสูงที่ใช้ในวัฒนธรรมล้านช้างอันเป็นรากเหง้าของวัฒนธรรมไทหล่ม ซึ่งใช้เป็นพยัญชนะต้นในคำเขียนดั้งเดิมที่เรียกหล่มสักว่า “ลมสัคอัคคบุลี” นอกจากนั้น “ล” ยังมีลักษณะเหมือนสายน้ำและมีหัว ๒ ด้าน หมายถึง ๒ นที ๒ บุรี ซึ่งอาจสื่อถึง ๒ เมืองคือ หล่มเก่าและหล่มสัก ส่วนการคดโค้งอาจสื่อถึงสายน้ำทั้ง ๒ สาย คือน้ำพุงและน้ำสักที่เชื่อมต่อกัน อันเป็นที่ตั้งของ ๒ เมืองที่สืบเนื่องกัน เป็นไทเดียวกัน มีรากเหง้าเดียวกัน
ที่นี่ต้องใช้เวลาถึง ๘ ปีกว่าจะสร้างเสร็จ ด้วยความใส่ใจ ทุ่มเท โดยสัมภาษณ์ผู้เฒ่าผู้แก่ ศึกษาเอกสารและภาพถ่ายมากมาย ทั้งในพื้นที่และนอกพื้นที่ จึงสามารถสรุปและนำเสนอเป็นรูปธรรมในพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ได้ ทั้งนี้ เพื่อวัตถุประสงค์หลักให้คนหล่มสักได้เรียนรู้เรื่องราวต่างๆ อันเป็นรากเหง้าตัวตนที่แท้จริงของบรรพบุรุษและของตัวเอง เพื่อให้เกิดสำนึกรักบ้านเกิดโดยใช้สถานที่บริเวณอาคารเทศบาลหลังเก่า ซึ่งแบ่งห้องจัดแสดงออกเป็น ๑๐ ห้อง ชั้นล่าง ๕ ห้อง ชั้นบน ๕ ห้องได้แก่
About the Author
