“คุ้มวิชัยราชา”อัญมณีเลอค่าล้านนาไทย
ข่าวการรื้อทำลายอาคารบอมเบย์เบอร์มา ที่เป็นเรือนไม้ ๒ ชั้นอายุเก่าแก่ถึง ๑๒๗ ปี ภายในสวนรุกชชาติเชตวัน อำเภอเมืองแพร่ทำให้ผมหวนคิดถึงคืนวันที่ได้ไปร่วมกิจกรรมของสำนักงาน ททท.แพร่ตามโครงการ “นั่งสามล้อ ผ่อเฮือนเก่า (ชมเรือนเก่า) เล่าขานตำนานเมืองแป้” เป็นการชมเมืองที่คลาสสิท และประทับอยู่ในความทรงจำ ยากจะลืมเลือน เพราะสามล้อไร้ทั้งเสียงและควัน ที่สำคัญ แพร่เป็นเมืองที่เหมาะกับการนั่งสามล้อชมเมืองเป็นที่สุด ทุกๆ ๕-๑๐ นาทีที่สามล้อเคลื่อนไป จะมีเรือนไม้เก่าแก่ให้เราตื่นตาตื่นใจนับสิบหลังซึ่ง ๑ ในเรือนไม้ที่ถือเป็นตำนานเมืองแพร่ […]
ล้ำเลอค่า ตุงล้านนา สหวิทยาการ
ปฏิเสธไม่ได้ว่า “ตุง” หรือธงหลาก สีสัน หลายลวดลาย หลากหลาย ขนาด ประดับเด่นเป็นสง่าตาม วัดวาอาราม สองฟากฝั่งทางเข้า หมู่บ้าน สถานที่สําคัญ ตลอดจน ใช้นําขบวนแห่ในทุกเทศกาล ทุก งานประเพณี คือมนตร์เสน่ห์หนึ่งที่ตรึงใจใครต่อใครให้หลงใหลของดินแดนล้านนา และจะยิ่งหลงรัก หากได้เรียนรู้ถึงความสําคัญของธง หรือตุงล้านนาแต่ละชนิดซึ่งมีวัตถุประสงค์และความเป็นมาแตกต่างกัน ทว่าทั้งหมดทั้งมวลล้วนรังสรรค์ขึ้นด้วยความ รัก แรงศรัทธา ภูมิปัญญา และฝีมือ […]
ตานสลากข้าวหม้อ ภูมิปัญญาและปริศนาธรรม
การทำบุญถวายจตุปัจจัยไทยทานแด่พระภิกษุสามเณร มีหลายวิธี ที่แพร่หลายที่สุดคือการถวาย “สังฆทาน” ซึ่งราชบัณฑิตยสภาอธิบายว่า คือการถวายสิ่งของแก่สงฆ์หรือเพื่อสงฆ์ เป็นการเสียสละ แบ่งสิ่งที่ตนมีให้แก่ผู้อื่น หรือเพื่อบูชาคุณ หรือเพื่อสร้างสมคุณความดี แต่มีการทำบุญอีกวิธีหนึ่งซึ่งเชื่อกันว่าจะได้อานิสงค์ผลบุญมากขึ้นอีกคือ การทำบุญทานสลากภัต เป็นการทำบุญถวายภัตตาหาร ผลไม้ หรือสิ่งของเครื่องใช้แก่พระภิกษุสามเณรอย่างไม่เจาะจงโดยใช้วิธีจับสลาก เมื่อพระภิกษุสงฆ์จับสลากได้ตรงกับเลขของเจ้าภาพใด เจ้าภาพนั้นก็ถวาย วิธีนี้เป็นหลักการในพระวินัยที่พระพุทธเจ้าทรงวางไว้ เพื่อสร้างจิตสำนึกความเท่าเทียมกันและสร้างความเป็นอันหนึ่งเดียวกันแก่คณะสงฆ์ เพราะเป็นการถวายโดยอุทิศให้เป็น “เผดียงสงฆ์” คือไม่ระบุว่าจะถวายรูปใดเป็นการเจาะจง “บุญสลากภัต” แพร่หลายในหมู่ชาวพุทธทางภาคเหนือมาก เรียกกันว่า […]
หอไตรฯ กลางน้ํา หอเก็บดวงใจพระพุทธศาสนา
“ไตรปิฎก” เป็นคําที่พุทธศาสนิกชนส่วนใหญ่คุ้นเคยเป็นอย่างดี ทว่าน้อยคนจะเข้าใจความหมายที่แท้ เฉกเช่นที่พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ได้อรรถาธิบายไว้ในหนังสือ “พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลศัพท์” ว่า หากแปลแบบพื้นๆ หรือแปลตรงตัว คําว่า “ไตรปิฎก” หมายถึง ตะกร้าหรือกระจาดทั้งสาม แต่ในทางพุทธศาสนา ตะกร้าหรือกระจาดนํามาใช้ในความหมายว่าเป็นที่รวบรวมคําสอนซึ่งเป็นหมวดหมู่แล้วดังนั้น “ไตรปิฎก” จึงแปลว่า คัมภีร์ที่บรรจุ พุทธพจน์ (และเรื่องราวชั้นเดิมของพระพุทธ ศาสนา) ๓ […]
ลอดลายกระเบื้องเคลือบ
ประติมากรรมปูนปั้น ภาพประดับกระจกสีไม้แกะสลัก ตลอดจนภาพจิตรกรรมเพดานและฝาผนัง นับเป็นรูปแบบของงานพุทธศิลป์ที่มีบทบาทสำคัญในการสร้างศรัทธาและแรงจูงใจให้พุทธศาสนิกชนเข้าวัดไปทำบุญ และศึกษาเรียนรู้สัจธรรมคำสอนแห่งองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทว่ายุคสมัยหนึ่งของกรุงรัตนโกสินทร์โดยเฉพาะในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ เครื่องปั้นดินเผาเคลือบสีต่างๆ หรือกระเบื้องถ้วยเคลือบสีแบบจีน นับเป็นวัสดุที่มีบทบาทโดดเด่นในการนำมารังสรรค์งานพุทธศิลป์ตามวัดวาอารามจำนวนมากที่สร้างขึ้นหรือปฏิสังขรณ์ในรัชสมัยนี้ ดังปรากฏในจดหมายเหตุ การปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร ตอนหนึ่งว่า… “ภายนอกพระระเบียงชั้นนอก สร้างพระเจดีย์ ๗๑ องค์ สูง ๓ วา ๒ ศอก ฐานเขียงประดับกระเบื้องถ้วยเคลือบสี” กลวิธีการประดับกระเบื้องดังกล่าวมีทั้งที่เป็นแผ่นสี่เหลี่ยมเขียนลวดลายรูปดอกไม้และนกต่างๆ […]
กังวานแว่วกระดิ่งหวาน บ้านเขาลอยมูลโค
เงียบสงบ ศานติ มิใช่เงียบสงัด วังเวงสงบนิ่ง ด้วยศรัทธา สมาธิ จิตมุ่งมั่นไม่ใช่มิไหวติง ด้วยเคร่งเครียด คุกรุ่น คือความรู้สึกที่ผมสัมผัสได้ เมื่อแรกไปเยือนโรงผลิตกระดิ่ง หรือกระดึง หรือระฆังขนาดเล็ก ของคุณสมาน มูลยิ่ง วัย ๗๔ ปี กับคุณวันเพ็ญ มูลยิ่ง วัย ๖๗ ปี ณ บ้านเลขที่ […]
ตามรอยพระยุคลบาทยาตรามหาเจดีย์ชเวดากอง
เป็นที่ประจักษ์ชัดว่า พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงงานหนักเพื่อให้พสกนิกรของพระองค์มีความสุข สมดั่งที่ทรงมีพระปฐมบรมราชโองการในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เมื่อวันที่ ๕ พฤษภาคม ๒๔๙๓ ว่า “เราจะครองแผ่นดินโดยธรรม เพื่อประโยชน์สุขแห่งมหาชนชาวสยาม” ในการนี้ ทรงศึกษาและเรียนรู้ประเทศชาติและประชาชนของพระองค์ด้วยการเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมพสกนิกรทั่วทุกภูมิภาค ตลอดจนเสด็จฯ ไปสร้างสัมพันธไมตรีกับประเทศเพื่อนบ้านหลายประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในช่วงปี พ.ศ. ๒๔๙๘– ๒๕๐๗ โดยเฉพาะการเสด็จฯ เยือนสหภาพพม่าใน พ.ศ. ๒๕๐๓ มีความน่าสนใจเป็นพิเศษด้วยเหตุที่ไทยกับพม่ามีประวัติศาสตร์ร่วมกันจากการทำศึกสงครามในสมัยโบราณกันหลายครั้ง ทว่า หนังสือ […]
ความสุข ณ เรือนไม้ ชายน้ำลุ่มแม่กลอง
นานมากแล้ว ที่ผมไม่ได้กินก๋วยเตี๋ยวเรือ ที่คนขายนั่งอยู่ในเรือจริงๆ ส่วนใหญ่จะเป็นก๋วยเตี๋ยวเรือ แบบที่ยกเรือขึ้นมาไว้บนห้างสรรพสินค้า แต่เช้าวันนั้นผมมีความสุข ที่ด้านหลังของผม รายล้อมด้วยห้องแถวไม้ชายน้ำ ด้านหน้าคือบันไดท่าน้ำ ที่กำลังหอมกรุ่นกลิ่นน้ำพะโล้ จากเตาในเรือ แม้จะไม่ใช่ก๋วยเตี๋ยว แต่เป็นก๋วยจั๊บ ทว่าอารมณ์และบรรยากาศ ไม่ต่างจากการได้นั่งกินก๋วยเตี๋ยวเรือริมน้ำ…อย่างไรอย่างนั้น ยิ่งเพ่งพินิจเนื้อไม้ที่ประกอบเป็นลำเรือ บ่งบอกว่า ผ่านกาลเวลามาเนิ่นนาน ซึ่งมักจะบ่งบอกขีดขั้นความอร่อยของอาหารที่มากับเรือลำนั้นด้วย ทว่า…ลำเรือออกจะเก่ากาล แต่ทำไมทองคำเปลวที่ปิดตรงหัวเรือและท้ายเรือ…ดูใหม่มาก “ฉันยาเรือกันรั่วปีละสองครั้ง ทุกครั้งต้องซื้อทองมาปิดหัวปิดท้ายบูชาแม่ย่านาง แต่งตัวให้ท่านสวยๆ เราค้าขายก็สบายใจ […]
พุทธมณฑล ดินแดนศักดิ์สิทธิ์เพื่อดวงจิตอันงดงาม
และถึงแม้จะเป็นชาวต่างชาติ แต่ท่านใส่ใจศึกษาเรียนรู้ ศิลปกรรมไทยอย่างลึกซึ้งและแตกฉาน ท่านจึงออกแบบองค์พระประธานพุทธมณฑล โดยประยุกต์พุทธลักษณะ มาจากพระพุทธรูปปางลีลาสมัยสุโขทัย ซึ่งเป็นยุคสมัยที่ พระพุทธศาสนาจําเริญรุ่งเรืองเป็นที่สุดผู้คนพลเมืองมีจิตใจ งดงามเป็นที่สุด จึงปั้นและหล่อพระพุทธรูปออกมาวิจิตรตา อย่างที่สุดเช่นกัน โดยในตอนแรกที่ออกแบบนั้น พระพุทธรูปมีความสูง เพียง ๒.๑๔ เมตร แต่เพื่อให้สอดคล้องกับโอกาสที่พระพุทธ ศาสนาอายุครบ ๒,๕๐๐ ปี จึงขยายขนาดเพื่อให้ได้เป็น ๒,๕๐๐ กระเบียด (๑ กระเบียดเท่ากับ […]
รวยรินกลิ่น “ก้ำก่อ”
ท่านที่ “อู้คำเมือง” คือพูดหรือฟังภาษาเหนือพอได้ หลังจากสัญจรไปแอ่วเชียงใหม่ เชียงราย แพร่ ลำปาง แล้วข้ามสู่เขตจังหวัดแม่ฮ่องสอน คงพอทราบว่าภาษาของชาวเมืองสามหมอกซึ่งส่วนใหญ่เป็นชาวไทใหญ่ จะต่างกันมากกับ “คำเมือง” เชียงใหม่ อย่างคำว่า “อร่อย” คนเมืองฯ ว่า “ลำ” ไทใหญ่ว่า “กินหวาน” ครั้นพูดถึงรสหวาน คนเมืองฯ ก็ว่า “หวาน” แต่ไทใหญ่ว่า “เจม” […]
เมื่อเรือหัวโทง ทะยานฟ้าอันดามัน
เรือของชาวอุษาคเนย์มีรูปลักษณ์และขนาดที่หลากหลาย ตามแต่ภูมิประเทศและการใช้งาน ทว่า หากกล่าวถึง “เรือหัวโทง” เป็นที่ทราบกันดีว่าคือเอกลักษณ์เรือของชาวบ้านตามแนวชายฝั่งทะเลอันดามัน แถบจังหวัดกระบี่ พังงา ภูเก็ต ตรัง สตูล ใช้ประโยชน์ได้ทั้งการทําประมงชายฝั่ง และเป็นเรือโดยสารสําหรับนักท่องเที่ยว หัวโทงที่โค้งสูงจึงมีประโยชน์ช่วยให้เรือทรงตัวได้ดีแม้ ในยามที่ทะเลมีคลื่นแรง แม้บางครั้งหัวเรือจะผลุบๆ โผล่ๆ อยู่ในน้ํา แต่หัวโทงจะไม่จมหายไป ชาวประมงจึงใช้หัวโทงเป็น เสมือน “เข็มทิศ” หรือ “ธงนํา” ในการเล็งแนวที่จะนําเรือ […]
งามสง่าพญาครุฑ พญาแห่งนก
ครุฑ หรือพญาครุฑ ในคติความเชื่อของชาวศาสนาพราหมณ์ – ฮินดู นับเป็นสัตว์กึ่งเทพ ที่ทรงอิทธิพลข้ามศาสนา เพราะได้รับการยอมรับนับถือจากชาวพุทธจํานวนไม่น้อยครุฑจึงปรากฏให้เห็นในงานพุทธศิลป์อยู่เนืองๆ โดยเฉพาะที่หน้าบันพระอุโบสถหรือพระวิหารของวัดวาอารามหลายแห่ง คัมภีร์ “ครุฑปุราณะ” ของชาวฮินดู ระบุ ว่าครุฑเป็นพญาแห่งนก และยังเป็นเทพ พาหนะของวิษณุเทพ หรือพระนารายณ์ ครุฑ มีรูปกายเป็นครึ่งคนครึ่งนก และได้รับพรให้ ชีวิตเป็นอมตะ ไม่มีอาวุธใดทําลายได้ แม้ กระทั่งสายฟ้าของพระอินทร์ก็ทําอันตราย เพียงให้ขนของครุฑหลุดร่วงไปเพียงเส้นหนึ่ง […]
ควายน้ำทะเลน้อย บ้านๆ สะท้านโลก
เย็นวันนั้น ภาพแรกที่ปรากฏให้ผมเห็นเมื่อเปิดประตูรีสอร์ต Wetland Camp ออกไปนั่งสบายๆ ที่ระเบียง คือผืนน้ำกว้างใหญ่ไพศาลของทะเลน้อย พื้นที่ชุ่มน้ำอันอุดมสมบูรณ์ที่โลกยกย่อง ไม่ไกลนัก มียอยักษ์ที่ชาวบ้านใช้จับปลาตัวจิ๋วแต่ราคาแพงสมกับคุณค่าทางอาหารที่คนกินได้รับ ยามเย็นเช่นนี้ ยอยักษ์ยืนสงบนิ่งแตกต่างกับยามอรุณรุ่งมาก แล้วพลันก็มีสิ่งมีชีวิตเคลื่อนไหวมาเข้าฉาก ราวกับมีผู้กำกับการแสดงสั่งให้ “แอ็กชั่น” นั่นคือขบวนแถวของควายปลัก หรือที่ชาวบ้านเรียก “ควายน้ำ” กำลังว่ายน้ำเป็นระเบียบแถวตอนเรียงหนึ่งตามจ่าฝูงไปอย่างเคร่งครัด ผ่านเข้าฉากหน้าห้องพักผมพอดี ควายในประเทศไทยแบ่งเป็นสองพันธุ์หลักๆ คือ […]
ตระการตาพระไสยาสน์เมืองสามหมอก
พระพุทธรูปปางไสยาสน์ความยาว ๑๒ เมตร ห่มคลุมด้วยจีวรประดับลวดลายงามตา ประดิษฐานโดดเด่นเป็นพระปฏิมาประธาน ณ พระอุโบสถวัดพระนอน อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ซึ่งมีประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวไทใหญ่หรือไตโหลง ผู้อพยพย้ายถิ่นมาจากแคว้นฉานหรือรัฐฉาน ดินแดนอีสานของเมียน มาตั้งแต่เมื่อกว่า ๒๐๐ ปีก่อน มาก่อร่างสร้างแม่ฮ่องสอนเป็นเมืองสำคัญ ณ แนวชายแดนภาคพายัพของสยามประเทศ จนวันนี้แม่ฮ่องสอนยกฐานะเป็นจังหวัดหนึ่งของสยาม มาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๖ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ขณะที่พี่น้องไทใหญ่ที่อพยพมารุ่นแรกๆ ก็มีสถานะเป็นพลเมืองไทย เชื้อสายไทใหญ่ […]